नेपाल राष्ट्र बैंकले विदेशी मुद्राको विनिमय दर निर्धारण गर्दा देखाएको तथ्यांकअनुसार अमेरिकी डलरको भाउ निरन्तर बढ्दो छ । आजको विनिमय दरअनुसार, अमेरिकी डलर एकको खरिददर १३८ रुपैयाँ ३२ पैसा र बिक्रीदर १३८ रुपैयाँ ९२ पैसा पुगेको छ । यो नेपालजस्तो आयातमुखी अर्थतन्त्रका लागि विशेष महत्वको विषय हो। डलरको मूल्य वृद्धिले अर्थतन्त्रमा प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष रूपमा धेरै प्रभाव पार्न सक्छ ।

तर, के कारणले डलरको भाउ चुलिएको हो? यसलाई बुझ्न विभिन्न आन्तरिक र बाह्य कारणहरूलाई समीक्षा गर्न आवश्यक छ ।

डलरको मूल्य बढ्नुका कारणहरू
१. अमेरिकी डलरको विश्वव्यापी माग
अमेरिकी डलरलाई विश्वव्यापी रूपमा सुरक्षित मुद्राको रूपमा हेरिन्छ। जब विश्व अर्थतन्त्रमा अनिश्चितता देखिन्छ, लगानीकर्ताहरू डलरमै आश्रित हुने गर्छन्। यसले डलरप्रतिको माग बढाउँछ, जसको असर नेपालजस्तो देशमा देखिन्छ, जहाँ डलरको आपूर्ति सीमित छ।

२. व्यापार घाटा र आयातमुखी अर्थतन्त्र
नेपालको आयात निर्यातभन्दा धेरै बढी छ । दैनिक उपभोग्य वस्तुदेखि लिएर पेट्रोलियम पदार्थ, कच्चा पदार्थ र अन्य उपभोग्य सामानहरू आयात गर्न डलर खर्च हुन्छ । जब आयात बढ्छ र निर्यात पर्याप्त हुँदैन, डलरको माग उच्च हुन्छ। यसले डलरको मूल्य बढाउँछ ।

३. रेमिट्यान्स र वैदेशिक आम्दानीको प्रभाव
नेपालमा विदेशी मुद्राको प्रमुख स्रोत रेमिट्यान्स हो । हाल रेमिट्यान्सको गतिमा केही गिरावट देखिएको छ, जसले डलर आपूर्तिमा कमी ल्याएको छ । त्यस्तै, पर्यटन क्षेत्रको अपेक्षित सुधार नहुनु पनि डलरको आपूर्ति घट्नुको अर्को कारण हो ।

४. अन्तर्राष्ट्रिय बजारका उतार-चढाव
अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा हुने उतार-चढाव, अमेरिकी फेडरल रिजर्भले ब्याजदर बढाउँदा डलरको मूल्य अन्य मुद्रासँग तुलना गर्दा बलियो हुने गर्छ । यसले विश्वव्यापी रूपमा डलर महँगो बनाउँछ, जसको असर नेपाली बजारमा पनि प्रत्यक्ष पर्छ ।

५. भारतीय मुद्राको कमजोर प्रदर्शन
नेपालले भारतीय मुद्रा (रुपैयाँ)लाई आधिकारिक रूपमा स्विकार्ने व्यवस्था गरेको छ । भारतीय रुपैयाँ कमजोर हुँदा यसको प्रत्यक्ष प्रभाव नेपाली मुद्रा र अमेरिकी डलरको विनिमय दरमा पर्छ ।

आजका लागि राष्ट्रबैंकले गरेको निर्धारित विनिमय दरअनुसार आज अमेरिकी डलर एकको खरिददर एक सय ३८ रुपैयाँ ३२ पैसा र बिक्रीदर एक सय ३८ रुपैयाँ ९२ पैसा कायम भएको छ । तोकिएको विनिमयदर अनुसार युरोपियन युरो एकको खरिददर एक सय ४१ रुपैयाँ ९० पैसा र बिक्रीदर एक सय ४२ रुपैयाँ ५२ पैसा, युके पाउन्ड स्ट्रलिङ एकको खरिदर एक सय ६८ रुपैयाँ ५६ पैसा र बिक्रीदर एक सय ६९ रुपैयाँ २९ पैसा, स्विस फ्र्याङ्क एकको खरिदर एक सय ५० रुपैयाँ ९८ पैसा र बिक्रीदर एक सय ५१ रुपैयाँ ६३ पैसा कायम गरिएको छ ।     
    
अष्ट्रेलियन डलर एकको खरिदर ८५ रुपैयाँ ५३ पैसा र बिक्रीदर ८५ रुपैयाँ ९० पैसा, क्यानेडियन डलर एकको खरिदर ९६ रुपैयाँ १९ पैसा र बिक्रीदर ९६ रुपैयाँ ६१ पैसा, सिङ्गापुर डलर एकको खरिदर एक सय रुपैयाँ ०२ पैसा र बिक्रीदर एक सय एक रुपैयाँ ४५ पैसा निर्धारण गरिएको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ ।     
    
जापानी येन १० को खरिदर आठ रुपैयाँ ७६ पैसा र बिक्रीदर आठ रुपैयाँ ८० पैसा, चिनियाँ युआन एकको खरिदर १८ रुपैयाँ ८७ पैसा र बिक्रीदर १८ रुपैयाँ ९५ पैसा, साउदी अरेबियन रियाल एकको खरिदर ३६ रुपैयाँ ८५ पैसा र बिक्रीदर ३७ रुपैयाँ ०१ पैसा, कतारी रियाल एकको खरिददर ३७ रुपैयाँ ९६ पैसा र बिक्रीदर ३८ रुपैयाँ १२ पैसा कायम भएको छ ।     
    
केन्द्रीय बैंकका अनुसार थाई भाट एकको खरिदर तीन रुपैयाँ ९८ पैसा र बिक्रीदर तीन रुपैयाँ ९९ पैसा, युएई दिराम एकको खरिदर ३७ रुपैयाँ ६६ पैसा र बिक्रीदर ३७ रुपैयाँ ८२ पैसा, मलेसियन रिङ्गेट एकको खरिदर ३० रुपैयाँ ७० पैसा र बिक्रीदर ३० रुपैयाँ ८४ पैसा, साउथ कोरियन वन एक सयको खरिददर नौ रुपैयाँ ४७ पैसा र बिक्रीदर नौ रुपैयाँ ५१ पैसा, स्विडिस क्रोनर एकको खरिदर १२ रुपैयाँ ३३ पैसा र बिक्रीदर १२ रुपैयाँ ३९ पैसा र डेनिस क्रोनर एकको खरिदर १९ रुपैयाँ ०२ पैसा र बिक्री दर १९ रुपैयाँ १० तोकिएको छ ।     
    
राष्ट्र बैंकले हङ्कङ डलर एकको खरिदर १७ रुपैयाँ ७७ पैसा र बिक्रीदर १७ रुपैयाँ ८४ पैसा, कुवेती दिनार एकको खरिदर चार सय ४८ रुपैयाँ ०४ पैसा र बिक्रीदर चार सय ४९ रुपैयाँ ९८ पैसा, बहराइन दिनार एकको खरिदर तीन सय ६६ रुपैयाँ ९१ पैसा र बिक्रीदर तीन सय ६८ रुपैयाँ ५० पैसा, ओमनी रियाल एकको खरिदर तीन सय ५९ रुपैयाँ २९ पैसा र बिक्रीदर तीन सय ६० रुपैयाँ ८५ पैसा तय भएको छ । यस्तै, भारतीय रुपैयाँ एक सयको खरिदर एक सय ६० रुपैयाँ र बिक्रीदर एक सय ६० रुपैयाँ १५ पैसा तोकेको छ ।     
    
राष्ट्र बैंकले यो विनिमय दरलाई आवश्यकतानुसार जुनसुकै समयमा पनि संशोधन गर्न सकिने जनाएको छ । वाणिज्य बैंकले तोक्ने विनिमय दर भने फरक हुनसक्ने र अद्यावधिक विनिमय दर केन्द्रीय बैंकको वेबसाइटमा उपलब्ध हुने जनाइएको छ ।