बागलुङ जिल्लाका किसानहरूलाई अहिले किबीखेतीले आकर्षित गरिरहेको छ। धानखेतीका लागि प्रयोग हुँदै आएको जमिनमा किसानहरूले किबी रोपेर राम्रो आम्दानी गर्न थालेका छन्। किबी बहुगुणी फल हो जसले स्वास्थ्य लाभ प्रदान गर्छ र बजारमा उच्च माग पनि छ। किसानहरूले एकपटक लगानी गरेपछि वर्षौंसम्म आम्दानी हुने भएकाले यसतर्फ रुचि बढाउँदै गएका छन्।

काठेखोला गाउँपालिका–५ थामडाँडाका इन्जिनियर खिमानन्द कँडेलले १२ रोपनी जमिनमा किबी खेती गरेका छन्। गत वर्ष उनले ५०० केजी किबी उत्पादन गरेर बजारमा पठाएका थिए । यो वर्ष उत्पादन दोब्बर हुन पुगेको छ। उनका अनुसार किबीको उत्पादन प्रति वर्ष ५०० केजीको दरले वृद्धि भइरहेको छ। अहिले बागलुङका सयौं किसानहरू किबीखेतीमा लगानी गरिरहेका छन् र यो कार्य उनीहरूको आम्दानीको राम्रो स्रोत बनेको छ।

किबीखेतीको फाइदा
किबीखेतीले कम मेहनतमा लामो समयसम्म आम्दानी दिने भएकाले कृषकहरूले यसलाई प्राथमिकतामा राखेका छन्। इन्जिनियर कँडेल भन्छन्, “किबीको बोट रोप्न सुरुमा धेरै मेहनत चाहिन्छ, तर एक पटक उत्पादन दिन थालेपछि यसको हेरचाहमा कम समय दिनुपर्छ। बाँझो जमिनको सदुपयोग गरेर घर खर्च जुटाउन सकिन्छ, जुन अघिल्लो धानखेतीको तुलनामा निकै फाइदाजनक छ।”

यस खेतीले कोरोना महामारीको समयमा बाँझो जमिनलाई उपयोग गर्ने अवसर प्रदान गर्‍यो। स्थानीय किसानहरूलाई यो निकै लाभदायक लागेको छ, किनकि सामान्य धानखेतीको तुलनामा किबी खेतीबाट राम्रो आम्दानी हुने देखिएको छ। यसबाहेक किबीको नियमित सेवन गर्भवती महिलाहरू, रक्तचाप, मुटु रोग र रुघाखोकी जस्ता समस्यामा लाभदायक भएकाले यसको बजार माग पनि बढिरहेको छ।

किबीको बजारीकरण
किबीको उत्पादन बढेसँगै यसको मूल्य भने केही घटेर रु ६०० बाट रु ३०० प्रतिकेजीमा झरेको छ। फलफूल व्यवसायीहरू अहिले बागलुङका गाउँ–गाउँमा उत्पादन भएको किबी बिक्री गर्दै आएका छन्, जसले गर्दा किसानहरूलाई आफ्नो उत्पादन बिक्री गर्न सहज भएको छ। 

बागलुङ नगरपालिका–८ सिगानाका पूर्ववडाध्यक्ष जितबहादुर जिसीले धानखेतलाई किबी खेतीमा परिवर्तन गरेका छन्। उनी भन्छन्, “बगैंचामा फलेको किबी आफैँ घरमा खाने र पाहुनालाई पठाउने गर्दछु। वडाध्यक्ष हुँदा किसानलाई फलफूल खेतीमा आकर्षण गराउन आफैँबाट सुरु गरेको हुँ।”

व्यवस्थापनको आवश्यकता
किबी खेती पहाडी क्षेत्रको १२०० देखि २००० फिटको उचाइमा लगाउन सकिन्छ, र बागलुङजस्ता पहाडी क्षेत्रमा यसको खेतीलाई धेरै किसानहरूले अबलम्बन गरिरहेका छन्। काठेखोला गाउँपालिका–७ रेशका वडाध्यक्ष प्रेम लामिछानेका अनुसार, यस वर्ष मात्र २० क्विन्टल किबी उत्पादन भएको छ। उनले किबीलाई दीर्घकालसम्म बजारमा टिकाउनका लागि उत्पादन व्यवस्थापन र स्थानीय निकायबाट नीति बनाउने सुझाव पनि दिएका छन्।

उनी भन्छन्, “एकैचोटि बजारमा पुगेको किबीले बिक्री नपाउन सक्छ, त्यसैले एक महिना राखेर बिक्री गर्न सकियो भने किसानलाई राम्रै फाइदा हुन्छ।” यसमा तरकारी खेतीजस्तो दैनिक स्याहार गर्न आवश्यक नपर्ने भएकाले किसानहरूले फुर्सदमा यसको स्याहारसुसार गरेर अन्य काम पनि गर्न सक्दछन्।

किबीको खेतीले बाँझो जमिनको सदुपयोग गर्दै बसाइँसराइ कम गर्ने, आर्थिक अवसर बढाउने र स्थानीय उत्पादनलाई बढावा दिने अवसर प्रदान गरिरहेको छ। हाल बागलुङका १० वटा गाउँपालिकामा सयभन्दा बढी किसानहरूले व्यावसायिक रूपमा किबीखेती गर्न थालेका छन्। कतिपय किसान यस खेतीमा नयाँ छन् भने कतिपय किसान पुरानै अनुभवको आधारमा व्यावसायिक रूपमा सफल हुँदै आएका छन्।

यो खेती खासगरी मलजल र थाक्रो व्यवस्थापन राम्रो गरिएमा अत्यधिक उत्पादन दिन सक्षम हुन्छ। किबी खेती गर्ने किसानहरूलाई मलको व्यवस्था, जल व्यवस्थापन, र बजारीकरणको चुनौती भने अझै कायम छ। बाली विकास अधिकृत कुमार पुन भन्छन्, “किबी खेतीलाई प्रोत्साहन दिन कृषि ज्ञान केन्द्रले केही नयाँ योजनाहरू अघि बढाइरहेको छ, जसमा साना किसानहरूको क्षमता विकास, तालिम, र किबीको बजारीकरण सम्बन्धी योजनाहरू छन्।”